Birleşmiş Milletler Koruma Sorumluluğu Prensibi ve Gazze Saldırıları

Gazze ataklarındaki kayıtsızlık ve İsrail’in sivil-asker ayrımı yapmaksızın gerçekleştirdiği akınlar, milletlerarası toplumda muhafaza sorumluluğu prensibini tekrar tartışmaya açmıştır. Bu bağlamda R2P prensibi hakkında teorik çerçeve, ana sınırlar, geçmiş kullanım örnekleri ve günümüzdeki yansımaları ele alınacaktır.

Koruma Sorumluluğu

Koruma sorumluluğu (R2P), Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 2005 yılında kabul edilen bir prensiptir. R2P, memleketler arası toplumun, kitlesel şiddet aksiyonlarından, soykırımdan, savaş kabahatlerinden, etnik temizlikten ve insanlığa karşı işlenen cürümlerden muhafaza tarafındaki ahlaki ve hukuksal sorumluluğuna dayanmaktadır. R2P prensibine nazaran, öncelikle bir devlet, kendi nüfusunu korumak için müdafaa sorumluluğunu üstlenmelidir. Fakat bir devlet, bu muhafaza misyonunu yerine getirecek kâfi kapasiteye sahip değilse, memleketler arası toplumun müdahale sorumluluğu devreye girer. Bu etapta, devletin onayıyla barışı muhafaza operasyonları gerçekleştirilebilir. Bu senaryolarda temel hedef, sivillerin korunması yoluyla barışın sağlanmasıdır. R2P’nin üç temel bileşeni vardır. Birinci olarak, kitlesel katliamların önlenmesi yahut iç savaş riskinin azaltılmasıyla ilgilenen tedbire sorumluluğu vardır. İkincisi, kitlesel katliamların yaklaşması yahut gerçekleşmesi durumunda vaktinde ve kararlı bir biçimde harekete geçme sorumluluğudur. Bu durumda, diplomatik, insani ve kimi durumlarda askeri müdahale gerekebilir. R2P’nin üçüncü ve son bileşeni, tekrar inşa sorumluluğudur. Bu bileşen, savaş ve çatışma sonrasında toplumların yine yapılandırılmasını ve etkilenen nüfusun idare yapılarının tekrar oluşturulmasını içerir.

R2P prensibinin oluşumunda 1990’lı yıllarda Ruanda ve Yugoslavya’da meydana gelen kitlesel şiddet hareketlerine yetersiz cevap verilmesi tesirli olmuştur. Afrika ve Ortadoğu’daki çeşitli krizlerde R2P’ye başvurulmuş ve soykırımların önlenmesi, silahlı çatışmaların durdurulması üzere kararlar alınmıştır. Fakat R2P, Libya’da tenkitlere maruz kalmış ve insani müdahalenin istikrarı bozduğu ve rejim değişikliğine yol açtığı tenkitlerine maruz kalmıştır. Suriye ve Libya örnekleri, bu tenkitleri desteklemektedir.

Bu örnekler, memleketler arası toplumu müdahale etmemeye yönlendiren olumsuz sonuçlarla birlikte gelecekte olumsuz siyasi ve askeri sonuçlarından ötürü müdahale etme konusundaki çekinceleri artırmıştır. Son 12 yılda egemenlik ve insan hakları ortasında istikrar sağlanmaya çalışılırken, R2P prensibi birçok krizde göz gerisi edilmiştir ve bu durum insani krizlere yol açmıştır. Suriye’deki iç savaşta 400 binden fazla sivil hayatını kaybetmiş ve milyonlarca insan yerinden edilmiştir. Yemen iç savaşı da misal bir tabloya sahiptir.

Gazze Akınları ve Muhafaza Sorumluluğu Tartışmaları

7 Ekim tarihinden itibaren Gazze’de gerçekleşen ataklar ve İsrail’in Gazze’ye yönelik uygulanan ablukanın R2P prensibi çerçevesinde barış operasyonlarını gerçekleştirmek için gerekli şartları sunmaktadır. İsrail’in Gazze’nin kuzeyindeki 1,1 milyon kişiyi güneye tahliye etme teşebbüsleri, önemli kaygı ve paniğe neden olmuş ve bu insanları sıhhat problemleriyle karşı karşıya bırakmıştır. İsrail ordusunun yasal gaye haline getirdiği sivillerin konutlarında kalmaya devam etmeleri kolaydır. Bu tahliye eforlarının altında, Hamas ile gayretten fazla İsrail’in yeni bir yerleşim yeri yaratma amacı olduğu söylenebilir. Bu nedenle taarruzlar, etnik paklık ve kitlesel soykırım boyutuna vurgu yapmakta ve R2P prensibi milletlerarası topluma hatırlatılmaktadır. En azından etkilenen bölgelere yardım ve sıhhat materyallerinin ulaştırılması ve sivillerin inançlı geçişinin sağlanması ismine bir insani yardım koridorunun oluşturulması gerekmektedir. Milletlerarası Kızılhaç Komitesi, insani koridorları, muhakkak bir coğrafik bölgede belli bir müddet için hudutlu inançlı geçiş müsaadesi veren muahedeler olarak tanımlar. Hamas’tan bağımsız olarak, Filistin halkının bu hücumlara savunmasız olması, muhafaza sorumluluğu unsuruyla uyumludur ve potansiyel barış operasyonlarına taban hazırlamaktadır.